Eλεγχος Ορασης

ΠΕΡΙ ΟΠΤΟΜΕΤΡΙΑΣ

Σύμφωνα με τον ορισμό του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Οπτομετρίας και Οπτικής, “Η οπτομετρία αποτελεί ένα αυτόνομο επάγγελμα στο χώρο της υγείας, που απαιτεί εκπαίδευση και διέπεται από ορισμένους κανόνες, δηλαδή ασκείται αποκλειστικά από πτυχιούχους αναγνωρισμένων σχολών που έχουν εξασφαλίσει άδεια εξασκήσεως του επαγγέλματος. Οι οπτομέτρες ασκούν πρωτοβάθμια υγιεινή περίθαλψη του οφθαλμού και της όρασης, η οποία περιλαμβάνει τη διάθλαση (και συνταγογράφηση), την επιλογή και κατεργασία κατάλληλων “διαθλαστικών βοηθημάτων”, τη διάγνωση και διαχείριση οφθαλμικών παθήσεων και την αποκατάσταση της όρασης σε φυσιολογικά επίπεδα”.

Το επάγγελμα του Οπτικού σχετίζεται με την επιλογή και εφαρμογή κατάλληλων σκελετών και την κατεργασία, επεξεργασία και εφαρμογή διορθωτικών φακών οράσεως και γυαλιών ηλίου με βάση τις εξατομικευμένες ανάγκες των πελατών. Οι Οπτικοί, επιπλέον, έχουν τη δυνατότητα να εφαρμόζουν φακούς επαφής για τη διόρθωση των διαθλαστικών ανωμαλιών της όρασης (μυωπία, υπερμετρωπία, αστιγματισμός, πρεσβυωπία).

Ένας εμμετρωπικός (εν μέτρο) οφθαλμός, που αντιστοιχεί σε αυτό που ονομάζουμε «κανονικό» οφθαλμό (βλ. εικόνα δεξιά), είναι αποτέλεσμα της αρμονικής συσχέτισης των παραπάνω διαθλαστικών επιφανειών (κερατοειδής, φακός) με το μέγεθος (αξονικό μήκος) του οφθαλμού, εξασφαλίζοντας ευκρινή μακρινή και κοντινή όραση. Είναι αρκετά πιθανόν κάποιοι οφθαλμοί να διαφέρουν από «τον κανόνα», να έχουν για παράδειγμα μεγαλύτερο ή μικρότερο αξονικό μήκος από το «φυσιολογικό» οφθαλμό, με αποτέλεσμα η διαθλαστική ισχύς να μην εξασφαλίζει ευκρινή όραση για όλες τις αποστάσεις. Με άλλα λόγια ο οφθαλμός μπορεί να θεωρηθεί πως είναι πολύ ισχυρός/ασθενής για το μήκος του ή πολύ μακρύς/κοντός για τη συνολική διαθλαστική δύναμή του. Αυτές οι διαθλαστικές καταστάσεις (διαθλαστικά σφάλματα) κατηγοριοποιούνται ως «αμετρωπίες».

Υπολογίζεται πως περίπου 800 εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο εμφανίζουν κάποιο διαθλαστικό σφάλμα όρασης (2.3 δισεκατομμύρια αν συνυπολογίσουμε και την πρεσβυωπία). Η «εμμετρωποίηση», ο μηχανισμός που συντονίζει (συνήθως σε ηλικίες < 8 ετών), με τη συμμετοχή γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων, την ανάπτυξη των συνιστωσών του οφθαλμού για την επίτευξη της εμμετρωπίας στους περισσότερους οφθαλμούς, είναι πιθανόν να «επέμβει» ώστε να αντισταθμίσει σε κάποιον βαθμό τα διαθλαστικά σφάλματα (π.χ ο κερατοειδής να αναπτυχθεί με λιγότερη ισχύ για να διασφαλίσει ευκρινή εικόνα σε έναν οφθαλμό με μεγαλύτερο του κανονικού αξονικό μήκος).

Υπολογίζεται πως περίπου 800 εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο εμφανίζουν κάποιο διαθλαστικό σφάλμα όρασης (2.3 δισεκατομμύρια αν συνυπολογίσουμε και την πρεσβυωπία). Η «εμμετρωποίηση», ο μηχανισμός που συντονίζει (συνήθως σε ηλικίες < 8 ετών), με τη συμμετοχή γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων, την ανάπτυξη των συνιστωσών του οφθαλμού για την επίτευξη της εμμετρωπίας στους περισσότερους οφθαλμούς, είναι πιθανόν να «επέμβει» ώστε να αντισταθμίσει σε κάποιον βαθμό τα διαθλαστικά σφάλματα (π.χ ο κερατοειδής να αναπτυχθεί με λιγότερη ισχύ για να διασφαλίσει ευκρινή εικόνα σε έναν οφθαλμό με μεγαλύτερο του κανονικού αξονικό μήκος).

Στο παρελθόν συνηθίζονταν η κατηγοριοποίηση των διαθλαστικών σφαλμάτων σε α) αξονικά σφάλματα και β) σε σφάλματα διάθλασης. Σήμερα γνωρίζουμε ότι τα αξονικά διαθλαστικά σφάλματα οφείλονται κυρίως στο υπερβολικά μικρό (υπερμετρωπία) ή μεγάλο (μυωπία) αξονικό μήκος του οφθαλμού, με τη διαθλαστική του ισχύ να θεωρείται ως φυσιολογική. Αντίθετα, τα σφάλματα διάθλασης, που υποτίθεται ότι είχαν αιτία την εσφαλμένη συνολική διοπτρική ισχύ του οφθαλμού (ισχυρότερη στη μυωπία, ασθενέστερη στην υπερμετρωπία), εμφανίζονται σήμερα μόνο σε παθολογικές καταστάσεις όπως ο κερατόκωνος (παραμόρφωση του κερατοειδή) και αφακίας (απουσίας του φακού του οφθαλμού).

Η μυωπία αποτελεί ένα οπτικό (διαθλαστικό) σφάλμα του οφθαλμού, που μειώνει την ευκρίνεια της όρασης για μακρινά αντικείμενα, ενώ η κοντινή όραση συνήθως δεν επηρεάζεται.

Αυτό συμβαίνει επειδή το μέγεθος (αξονικό μήκος) του οφθαλμού είναι μεγαλύτερο από το φυσιολογικό (“αξονική μυωπία”), αν και είναι πιο ακριβής ο ορισμός της “μυωπίας συσχέτισης”, γιατί συνήθως η διαθλαστική ισχύς του οφθαλμού δεν αντιστοιχεί στο αξονικό του μήκος.

Η εμφάνιση της μυωπίας μπορεί να οφείλεται σε κληρονομικούς παράγοντες, και γι’ αυτό το λόγο ένα παιδί με δύο γονείς μύωπες έχει 8 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να έχει μυωπία από ένα παιδί που δεν έχει μυωπικούς γονείς. Επίσης, η εξέλιξή της μπορεί να επηρεαστεί από την παρατεταμένη κοντινή εργασία και από αποχή από δραστηριότητες σε εξωτερικούς χώρους.

Η διόρθωση της μυωπίας γίνεται με φακούς οράσεως ή φακούς επαφής αρνητικής ισχύος, οι οποίοι μειώνουν τη συνολική διαθλαστική ισχύ του οφθαλμού, εστιάζοντας το είδωλο στον αμφιβληστροειδή, εξασφαλίζοντας ευκρινή όραση σε όλες τις αποστάσεις.

Στην Υπερμετρωπία η ευκρίνεια θεωρητικά επηρεάζεται περισσότερο για τα κοντινά αντικείμενα σε σχέση με τα μακρινά αντικείμενα.

Αυτό συμβαίνει όταν το μήκος του ματιού είναι μικρότερο από το φυσιολογικό (αξονική υπερμετρωπία) ή πιο συχνά όταν η διαθλαστική ισχύ του οφθαλμού δεν συσχετίζεται με το αξονικό του μήκος (υπερμετρωπία συσχέτισης), με αποτέλεσμα τα είδωλα να εστιάζονται πίσω από τον αμφιβληστροειδή.

Η υπερμετρωπία είναι συχνά παρατηρούμενη σε μωρά και μικρά παιδιά, πριν την ολοκλήρωση του μηχανισμού εμμετροποίησης. Σε αυτές τις περιπτώσεις, με την αύξηση της ηλικίας και κατ’ επέκταση την αύξηση του μήκους των οφθαλμών, η υπερμετρωπία μειώνεται και είναι πιθανόν να αναστραφεί σε μυωπία. Επίσης, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι νεαροί οφθαλμοί έχουν μεγάλα αποθέματα προσαρμογής (αύξησης της διαθλαστικής δύναμης του φακού οφθαλμού) με αποτέλεσμα «μικρό» υπερμετρωπικό σφάλμα να αντισταθμίζεται (να «κρύβεται) και να ΜΗΝ επηρεάζεται η όραση του υπερμέτρωπα σε μικρές ηλικίες. Τα συμπτώματα μη-ευκρινούς όρασης γίνονται αισθητά μόνον όταν απολεσθεί μεγάλο μέρος της προσαρμοστικής ικανότητας (που επίσης οδηγεί στην πρεσβυωπία). Σε όλες τις περιπτώσεις, τα συμπτώματα γίνονται εμφανή πρώτα για κοντινές και μετά για ενδιάμεσες και μακρινές αποστάσεις. Η υπερμετρωπία σε πολλές περιπτώσεις πρέπει να διορθώνεται σε μικρές ηλικίες για την αποφυγή της αμβλυωπίας (μειωμένης όρασης στον ένα ή και στους δύο οφθαλμούς) και προβλημάτων στην σύγκλισή τους.

Η διόρθωσή της υπερμετρωπίας γίνεται με φακούς (οφθαλμικούς ή φακούς επαφής) θετικής δύναμης, οι οποίοι αυξάνουν τη συνολική διαθλαστική ισχύ του οφθαλμού έτσι ώστε να επιτευχθεί η ιδανική εστίαση στο επίπεδο του αμφιβληστροειδή.

Στον αστιγματισμό τόσο τα μακρινά, όσο και τα κοντινά αντικείμενα φαίνονται παραμορφωμένα (αν όχι θολά). Αυτό συμβαίνει στις περισσότερες περιπτώσεις επειδή η καμπυλότητα του κερατοειδή (πρόσθια επιφάνεια του οφθαλμού) δεν είναι απολύτως συμμετρική, αλλά εμφανίζει διαφορετικές καμπυλότητες σε διαφορετικούς άξονες με αποτέλεσμα η εστίαση των αντικειμένων να μη γίνεται σε ένα σημείο στον αμφιβληστροειδή, αλλά σε δύο διαφορετικά. Στον αστιγματισμό, το είδωλο είναι παραμορφωμένο προς έναν προσανατολισμό (βλ. εικόνα). Συνήθως ο αστιγματισμός συνυπάρχει με μυωπία (μυωπικός αστιγματισμός) ή υπερμετρωπία (υπερμετρωπικός αστιγματισμός).

Η διόρθωση του αστιγματισμού γίνεται με φακούς (οφθαλμικούς ή φακούς επαφής) διαφορετικής δύναμης σε δύο κύριους άξονες, οι οποίοι ονομάζονται τορικοί (π.χ τορική είναι η επιφάνεια μία μπάλας ράγκμπι ή ενός βαρελιού).

Δημογραφικές μελέτες στη χώρα μας, αλλά και παγκοσμίως, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι σε λίγα χρόνια τα ηλικιωμένα άτομα θα αποτελούν ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού. Η επιβράδυνση της φυσιολογικής γήρανσης έχει επιτευχθεί λόγω σημαντικών βελτιώσεων στον τομέα της υγιεινής, της διατροφής και της ιατρικής περίθαλψης. Παρόλο τις παραπάνω εξελίξεις, η εμφάνιση της πρεσβυωπίας, της απώλειας της ικανότητας να εστιάζουμε σε κοντινά αντικείμενα, συνεχίζει να γίνεται αισθητή πολύ νωρίς, στις ηλικίες των 40-45 ετών στους “φυσιολογικούς” οφθαλμούς.

Αν αναλογιστούμε ότι ο μέσος όρος προσδοκώμενης διάρκειας ζωής έχει αυξηθεί σημαντικά, ιδιαίτερα τον τελευταίο αιώνα, τότε είναι προφανές ότι η απώλεια του φυσιολογικού μηχανισμού που οδηγεί στην πρεσβυωπία δεν κατάφερε να ακολουθήσει την “αλυσίδα εξέλιξης”.

Η εξέλιξη της πρεσβυωπίας περνά σχεδόν απαρατήρητη έως ότου μειωθεί σημαντικά το εύρος προσαρμογής, περίπου στην ηλικία 40-45 ετών, με αποτέλεσμα να πραγματοποιούνται με δυσκολία εργασίες που απαιτούν ευκρινή κοντινή όραση, π.χ η ανάγνωση, το κέντημα. Το εύρος προσαρμογής μηδενίζεται σε μεγαλύτερες ηλικίες (50-55 έτη) ακόμη και για αυτό χρειαζόμαστε διόρθωση και για δραστηριότητες που απαιτούν όχι μόνο κοντινή αλλά και “ενδιάμεση” όραση (π.χ. χρήση υπολογιστή). Η «εμφάνιση» της πρεσβυωπίας συνήθως παρατείνεται στους μυωπικούς οφθαλμούς. Αντιθέτως οι υπερμέτρωπες αντιλαμβάνονται τα συμπτώματα της ηλικίας νωρίτερα και από τη συμπλήρωση των 40 ετών.

Η πρεσβυωπία αντιμετωπίζεται σήμερα με τη χρήση γυαλιών για κοντινή χρήση αλλά στις περιπτώσεις που ο πρεσβύωπας παρουσιάζει και μυωπία / υπερμετρωπία τότε υπάρχουν αρκετές εξατομικευμένες επιλογές, όπως γυαλιά βαθμωτής διαθλαστικής ισχύος (πολυεστιακά) και πολυεστιακοί φακοί επαφής.

Η διαθλαστική χειρουργική είναι το σύνολο των χειρουργικών τεχνικών που εφαρμόζονται εδώ και 20 χρόνια σε εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο για την διόρθωση διαθλαστικών ανωμαλιών της όρασης, όπως η μυωπία, η υπερμετρωπία και ο αστιγματισμός. Στην ουσία πρόκειται για επεμβάσεις στον κερατοειδή, που αλλάζουν την καμπυλότητά του, με σκοπό τη “διόρθωση” της αξονικής εστίασης του οφθαλμού. Είναι σημαντικό να σημειωθεί, βέβαια, ότι η διαθλαστική χειρουργική “θεραπεύει” το σύμπτωμα (της μη ευκρινούς όρασης) και όχι την πάθηση, η οποία σήμερα γνωρίζουμε ότι οφείλεται στο αξονικό μήκος του οφθαλμού: το αξονικό μήκος του μυωπικού οφθαλμού είναι σχετικά πιο μεγάλο και εκείνο του υπερμετρωπικού οφθαλμού και σχετικά πιο μικρό από τον εμμετρωπικό οφθαλμό.
Σε αντίθεση, η μη επεμβατική διόρθωση της αξονικής εστίασης του οφθαλμού με τα γυαλιά και τους φακούς επαφής, επιτυγχάνεται μέσω της αλλαγής της ισχύος του: γυαλιά και φακοί επαφής αρνητικής ισχύος χρησιμοποιούνται στους μυωπικούς οφθαλμούς και θετικής ισχύος στους υπερμετρωπικούς οφθαλμούς.

Μετά από 20+ χρόνια συνεχούς έρευνας στο πεδίο της διαθλαστικής χειρουργικής, που για πρώτη φορά εφαρμόστηκε με την τεχνική LASIK στην Κρήτη από τον καθ. Ιωάννη Παλλήκαρη, και στην εξέλιξη της τεχνολογίας που χρησιμοποιείται στην επέμβαση (κερατόμοι, lasers), αλλά και στον προεγχειρητικό έλεγχο (τοπογράφοι, εκτροπόμετρα), έχουν σήμερα αναπτυχθεί αρκετές και διαφορετικές τεχνικές (LASIK, PRK, LASEK/epi-LASIK, Smile κλπ), με σκοπό την επιλογή πάντα της τεχνικής που θα προσφέρει τη μεγαλύτερη ασφάλεια και το καλύτερο αποτέλεσμα για τις ανάγκες του κάθε ασθενή. Ίσως η σημαντικότερη εξέλιξη, έγκειται στην χρήση της τεχνολογίας femtosecond για την LASIK που απαλλάσσει από την χρήση του μαχαιριδίου για τη δημιουργία του πετάλου (κρυμνού) και εκτελεί την τομή με απόλυτη ακρίβεια και με τις παραμέτρους που επιλέγει ο χειρουργός, ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του οφθαλμού του ασθενούς.

Οι παραπάνω τεχνολογικές βελτιώσεις έχουν περιορίσει σε σημαντικό βαθμό τις επιμέρους επιπλοκές (υπερ- ή υπο-διόρθωση, εκτασία, έκκεντρες επεμβάσεις, θάμβος και μείωση ευαισθησίας στο κόντραστ λόγω μικρών οπτικών ζωνών και εισαγωγή σφαιρικής εκτροπής), ενώ έχουν κατά κάποιο βαθμό μειώσει τα συμπτώματα ξηροφθαλμίας, που συνεχίζουν όμως να παρατηρούνται σε ορισμένους ασθενείς.

Το μεγαλύτερο όμως μειονέκτημα της διαθλαστικής χειρουργικής σχετίζεται με τη διάρκεια ευκρινούς όρασης που εξασφαλίζει στον «πρώην» διοπτροφόρο.